موزه‌های رایانه از انواع موزه‌های علوم و فناوری هستند که با هدف سوادآموزی
مستمر عمومی به ویژه برای نوجوانان، جوانان، دانش‌آموزان و دانشجویان برپا
می‌شوند که ضمن بازدید از گونه‌های پیشین و نوین ابزارهای رایانه‌ای و
آشنائی با پیشینه به‌کارگیری آن در جهان، در عین پرکردن اوقات فراغت،
آموزشی ضمنی ببینند و با حافظه تاریخی مناسب در زندگی روزمره از این ابزار
بهره گیرند. امروزه گونه‌های مجازی این موزه‌ها نیز با هدف مشابه بر روی
اینترنت دایر شده است.
در مأموریت موزه رایانه هوستون 1
به جمع آوری رایانه‌ها و فناوری‌های مرتبط برای استفاده در نمایشگاه‌ها،
برنامه‌های آموزشی، تحقیقات تاریخی و فعالیت‌های مرتبط برای منفعت عمومی
اشاره شده است. برپائی این موزه‌ها آنقدر اهمیت یافته است که استرالیا برای
برپائی موزه ملی رایانه‌ای خود «انجمن موزه رایانه استرالیا» 2
را پانزده سال پیش دایر کرده است، که در ماموریت آن فراهم‌سازی امکانات
برپائی این موزه را درج کرده است. موزه تاریخ رایانه در کالیفرنیا 3
در سال 1999 تأسیس شده و در سال 2003 در ساختمان تکمیل شده خویش آغاز
به‌کار نموده است. موزه رایانه برلین در سال 1997 تاسیس شده است 4
و در چهار طبقه با مجموعه بسیار جالبی از انواع ابزارهای رایانه‌ای واقعی و
شبیه‌سازی گذشته و حال و اطلاعات جامعه در مورد پیشینه و سابقه فعالیت‌های
این رشته از فناوری برای بازدید عموم در روزهای هفته در دو نوبت آماده
پذیرش بازدیدکنندگان از همه جهان است. موزه رایانه بریتانیا نیز امروزه
موزه فعال و موفقی است که در کنار موزه دویست و پنجاه ساله بریتانیا برپا
شده است.
شرکت‌های رایانه‌ای نیز برای نمایش پیشینه تولیدات خود اقدام به برپائی
موزه نموده‌اند مثلا محصولات 25 سال اخیر شرکت هیولت پاکارد در موزه‌ای به
نمایش گذاشته شده است. 5موزه رایانه سان دیه گو 6، موزه رایانه آمریکا 7، موزه رایانه بریتانیا 8 نیز در کنار موزه‌های رایانه‌ای دانشگاهی نظیر موزه رایانه دانشگاه یورک کانادا 9، موزه رایانه دانشگاه کالیفرنیا 10 تنها تعدادی از موزه‌های واقعی یا مجازی متعددی هستند که پذیرای علاقمندان به این فناوری می باشند.
در پژوهش دانشگاهی «نقش انفورماتیک در برنامه توسعه ایران» در سال 1363 به
ضرورت‌های سوادآموزی عمومی و مستمر فناوری اطلاعات به عنوان راه حل
دشواری‌های شناسائی شده، اشاره شد. در پی نمونه‌سازی آموزش‌های عمومی در
قالب طرح «کارگاه تجربی آموزش انفورماتیک» در سال 1368، در سال 1370 طرحی
با عنوان «گذر مکاشفه» در قالب یک ساختمان حلزونی شکل نمایشگاهی- آموزشی
برای سوادآموزی مستمر عمومی رایانه به برخی از مسئولان بخش رایانه کشور
ارائه گردید که متأسفانه به اجرا در نیامد. در شهریورماه سال 1376 آقای
مهندس علی پارسا عضو برجسته انجمن انفورماتیک ایران درسخنرانی خود را با
عنوان «موزه کامپیوتر» در انجمن برای اولین بار، این ضرورت را مطرح نمودند.
ماه گذشته که مستندات تبلیغاتی موزه رایانه برلین (که در بازدیدی حضوری
تهیه شده بود) توسط آقای مهندس احمد مرآت‌نیا عضو موسس و برجسته انجمن در
دسترس قرار گرفت، ضرورت طرح کمک به برپائی «موزه رایانه ایران» و نقش
اثربخش آن در گزارش کامپیوتر احساس گردید تا شاید در میان فعالان این بخش
(پس از تأئید احتمالی ضرورت‌ها)، تلاش‌هائی جدی در این زمینه آغاز و یکی از
کاستی‌های ساختاری این بخش (که در رفع آن حداقل یک دهه غفلت صورت گرفته
است) جبران گردد.
اما «موزه رایانه ایران» پیشنهادی در کنار اهدافی مشابه سایر موزه‌های
رایانه‌ای جهان، اهداف ضمنی دیگری هم می‌تواند داشته باشد که ارزشی کمتر از
ماموریت اولیه ندارد. در این موزه می‌توان با فراهم کردن اطلاعات پیشینه
فعالیت‌های این بخش طی بیش از چهار دهه یک حافظه سازمانی برای مدیران و دست
اندرکاران این بخش فراهم کرد تا ضمن عدم اتخاذ فرض نادرست همزمانی آغاز
فعالیت‌های بخشی با شروع زمان تصدی‌گری‌شان، از تجارت موفق و ناموفق
پیشینیان بیاموزند و با تکرار بهترین تجارب گذشته و احتراز از تکرار
مکررات، این بخش را از ورطه آغاز از سال صفر مکرر، در هر چرخه مدیریتی،
برهانند.
نسل پیشین و میان‌سالان و کهن‌سالان با مراجعه به این موزه و آشنائی با
اصطلاحات عمومی این فناوری می‌توانند زبان مشترکی با فرزندان و نوادگان خود
بیابند و فاصله نسل‌ها را کاهش دهند. با استفاده از خط و زبان فارسی تخصصی
در این موزه می‌توان دانش فنی این رشته را به زبان مادری گسترش داد و از
ثمرات آن بهره گرفت. با بهنگامی مستمر اطلاعات ایران و جهان در حوزه این
فناوری، ضمن ارج‌گذاری به فعالان بخش، می‌توان زمینه پژوهش‌های کاربردی
برای کارائی‌سنجی برنامه‌های فناوری اطلاعات در دوره‌های مختلف را فراهم
ساخت و به چهار دهه فعالیت همراه با توفیقات قابل ملاحظه و شکست‌های تکراری
اشاره کرد و آینده‌ای بهتر از گذشته را نوید داد و ساخت.
با گذشت بیش از چهار دهه از به‌کارگیری ابزاری رایانه‌ای در کشور امروزه
مبحث نگهداری رایانه‌ها و ابزارهای رایانه‌ای فرسوده و استفاده مفید و
آموزشی از آن‌ها و تلاش برای تدوین برنامه‌های بازیافت آن‌ها از ارزشی ویژه
برخوردار است. به گفته آقای پارسا که به حسب تصادف به مواردی برخورده‌اند
(مثلاً در مسیر جاده تهران- ورامین مجموعه‌های فرسوده‌ای از رایانه‌های
بزرگ کشور را مشاهده کرده‌اند که گونه نگهداری آن‌ها با بازگشت مواد سمی
موجود در چرخه غذائی و ترکیب در آب، آسیب‌های جدی زیست محیطی را در پی
دارد)، می‌توان نمونه‌هایی از آن‌ها در یک موزه رایانه نگهداشت و در عین
حال با بازیافت علمی مابقی این ابزار از وقوع یک فاجعه زیست محیطی جلوگیری
کرد.
شایسته است در برنامه پنجم توسعه در دست تدوین یا در قالب برنامه پنجم
فناوری اطلاعات کشور، برپائی این موزه از طریق گردآوری توان تخصصی و ابزاری
بخش‌های فعال، نه در قالب ساختاری دولتی (که برخی فعالیت‌های آن فاقد
صرفه‌های اقتصادی و با سربارهای هنگفت یک دیوان سالاری فرتوت همراه است)،
بلکه با مشارکت دانشگاه‌ها، نهادهای غیردولتی داوطلب، مشارکت بخش خصوصی و
انجمن‌های علمی پیش بینی شود تا یکی از نقائص ساختاری فعالیت‌های این بخش
بر طرف گردیده و برخی از دشواری‌های قلت سواد عمومی فناوری اطلاعات در کشور
در سطوح گوناگون با راه حلی ساده، مستمر، اثربخش و تجربه شده جبران گردد.1. www.Houstoncomputermuseum.org
2. www.acms.org.au
3. www.computerhistory.org
4. www.computerspielemuseum.de
5. www.hpmuseum.net
6. www.computer-museum.org
7. www.compustory.com
8. www.computinghistory.org
9. www.cse.yorku.ca
10. www.ucdavis.edu