هشت بیماری اینترنتی از نگاه نیوساینتیست
بعد از ده - پانزده سال مطالعه روانشناسان بر روی عواقب استفاده زیاد از
اینترنت، مثلا درباره موضوعاتی مثل اعتیاد اینترنتی، حالا هفته نامه
نیوساینتیست نتیجه کار پژوهشگران در رشته های مختلف روانشناسی را تحت عنوان
"هشت بیماری اینترنتی" منتشر کرده است :
عنوان اولین بیماری جستجوی خود است این بیماری برخی از مردم و احتمالا،
بسیاری از جماعت روشنفکر و روزنامه نگار را شامل می شود. ظاهرا مبتلایان به
این بیماری دائم در اینترنت دنبال اسم خودشان می گردند. اینکه چند نفر و
از کجا به وبلاگ یا سایتشان لینک داده اند برای آنها بسیار مهم است و مدام
کنتور سایتشان را چک می کنند و احتمالا از کمبود یا افزایش بازدیدکنندگان
دچار استرس می شوند. خود افشاگری وبلاگی مساله دیگری است که محققان آن را
یک بیماری خوانده اند. گروهی از مردم رازها و اسراری را که معمولا شخصی و
خصوصی قلمداد می شود روی وبلاگ هایشان افشا می کنند که دامنه اش از عکس های
خصوصی گرفته تا روابط خصوصی امتداد دارد.
اینترنت گردی از همه جا، گوگل بازی مفرط، اعتیاد به ویکی پدیا، آشغال جمع
کنی اینترنتی، دلبستگی به آلبوم عکس افراد ناشناس و خود بیمار پنداری
اینترنتی، نام بقیه بیماری های اینترنتی است که ممکن است نصیب وبگردهای
حرفه ای شود.
نشانه های اعتیاد اینترنتی
یک شهروند تهرانی می گوید : من هر وقت دارویی می خرم حتما قبل از مصرف تو
سایتها دنبال توضیح دارو، عوارض جانبی اون، تداخلش با داروهای دیگه. را
search می کنم. حتی وقتی یک وسیله الکترونیک می خرم حتما به سایت سازنده
اش مراجعه می کنم تا درباره آن اطلاعات کاملی داشته باشم. هر وقت اسم یک
بازیگر، یک فیلم، یک وسیله، یک کتاب، یک نویسنده، هرچی می شنوم سریع تو
notepad موبایلم یاداشت می کنم تا بعدا search شون کنم. لپ تاپ ام هم پر
چیزهایی هستش که بیخودی download یا save کردم.آن قدر توی مغزم اطلاعات
درباره همه چیز پر کرده ام که مغزم دچار اشباع شده است
اعتیاد بدون دارو در فضای سایبر
پژوهشگاه خانواده دانشگاه شهید بهشتی در اردیبهشت ماه سال 87 میزبان
همایشی با عنوان "اولین کنگره بین المللی آسیب شناسی خانواده"خواهد بود
اینترنت امکانات و قابلیت های بسیاری را برای کار، آموزش، بازی و ارتباطات
ارائه میکند. اما کاربران غالبآ جوانی وجود دارند که از این شبکه بیش از
حد معقول استفاده می‌کنند؛آنان از محدودیتهای اتصال عادی که به رفتار های
اعتیادآوری همچون خریداری بیضابطه و تفننی منجر می‌شود عبور کرده و تمام
کنترل خود را در زندگی واقعی از دست می‌دهند. این رفتارهای اعتیادآور بدون
وابستگی به مواد دارویی، با جستجویی لذت بخش و هیجان انگیز آغاز شده و با
از دست دادن کنترل رفتار، فرد سر گردان در فضای سایبری را با آسیب هایی
فردی و اجتماعی مواجه می کند که بیشتر آنها جدی و پیچیده بوده و بامنشاء
ارتباطی همراه است. افرادی که در فضای مجازی رفتارهای اعتیادگونه ناشی از
وابستگی به اینترنت را از خود بروز می‌دهند، «نوجوانان غیر معمول و عجیب و
غریب» نیستند، بلکه اکثر آنان نو جوانان و جوانانی هستند که همه بازدهی و
ظرفیتشان تحت تأثیر این رفتارها است.
بر اساس یافته های پژوهش یک انجمن آمریکایی روانشناسی ، مطالعه‌ای که توسط
کیم برلی یونگ در دانشگاه پیتس برگ برادفورد انجام شد ٣٩٨ مرد و زنی که
به طور متوسط ٣٨ ساعت در هفته به اینترنت متصل بودند مورد بررسی قرار
گرفتند ، حفظ رابطه ای «سالم» با اینترنت، تعمیم و انسجام بهتر واقعیت
مجازی به زندگی جاری و ایجاد گروههای مباحثه در اینترنت، برخی از
راهحلهائی است که بر اساس یافته های تحقیق این پژوهشگر، برای مقابله با
این آسیب فزاینده از سوی معتادان سایبری پیشنهاد شدهاست.
تست اعتیاد به اینترنت
حتی تستهایی برای مشخص شدن میزان اعتیاد افراد به اینترنت تهیه شده است به
عنوان نمونه تست اعتیاد به اینترنت (IAT) یکی از معتبرترین تست‌های مربوط
به سنجش اعتیاد اینترنتی است که توسط دکتر کیمبرلی یانگ (Kimberly Young)
ابداع شده است. در تست IAT هر چه نمره شما بیشتر باشد؛ اعتیاد شما به
اینترنت شدیدتر است. نمرات هم به ترتیب از یک تا پنج هستند. در این تست
سوالاتی از این قبیل مطرح شده است :
چقدر بیشتر از آنچه قصد دارید؛ در اینترنت می‌مانید؟
چقدر به‌خاطر آنلاین ماندن؛ اعضای خانواده را نادیده گرفته‌اید؟
چقدر دیگران از شما به خاطر میزان آنلاین بودن‌تان شاکی هستند؟
چقدر به‌خاطر اینترنت؛ نمرات و کارهایتان در مدرسه افت کرده است؟
چقدر ایمیل‌هایتان را پیش از کارهای ضروری دیگرتان چک می‌کنید؟
چقدر عملکرد کاری و بهره‌وری شما به خاطر اینترنت آسیب دیده است؟
چقدر وقتی کسی هنگام آنلاین بودن مزاحم شما می‌شود؛ غر می‌زنید؛ فریاد می‌زنید یا عصبانی می‌شوید؟
چقدر فکر می‌کنید که در حالت آفلاین حواس پرتی دارید؛ ولی در حالت آنلاین بهتر هستید؟
چقدر وقتی آنلاین هستید این جمله را به کار می‌برید: فقط چند دقیقه مونده؛ الان میام
چقدر سعی کرده‌اید از میزان آنلاین بودن خود بکاهید و موفق نشده‌اید؟
پاسخ های این تست به صورت 5 گزینه ای طراحی شده که شامل این موارد است :
1- به ندرت□ 2- گاه‌گاهی□ 3- غالبا□ 4- بکرات□ 5- همیشه
اگر پاسخ فرد به اکثر سوالات گزینه های 4 و 5 باشد او یک معتاد اینترنتی است .
مراحل اعتیاد اینترنتی
قبل از هر چیزی باید به این نکته اشاره کنم که اعتیاد اینترنتی سه مرحله
دارد. تداوم استفاده، زیاد شدن ساعت مصرف و مرحله اعتیاد واقعی. اعتیاد به
اینترنت هم مثل اعتیاد به تماشای تلویزیون، کشیدن سیگار، انجام دادن
فعالیتی خاص در ابتدا کم خطر به نظر می رسد اما به هر حال در صورت بی توجهی
به آن تبدیل به یک اعتیاد صد در صد واقعی می گردد.
تشخیص اعتیاد به اینترنت
از معمول ترین معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به مواردی نظیر
افت تحصیلی شدید، کاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه بدن، بالا رفتن
دامنه تنش های عصبی، کاهش فعالیت های اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا گروههای
بزرگتر، قانون گریزی، عدم مسئولیت پذیری در خانواده، خشونت بیش از حد،
پرخاشگری، تغییر عادت های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و ... نام برد که
می توان به کمک آنها علائم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی کرد.
نشانه هایی از اعتیاد اینترنتی
برای مثال هنگامی که شما نوجوانی را برای خوردن شام صدا می زنید و ساعت ها
طول می کشد تا رایانه خود را خاموش کند باید احتمال داد که این فرد به
اینترنت معتاد شده است.
همچنین افرادی که زمانهای طولانی و متمادی را صرف انجام بازیهای رایانه ای
کنند یا در گروههای بحث اینترنتی شرکت می کنند در شمار افراد آلوده قرار
می گیرند.
نکته ای که باید به آن توجه جدی شود این است که این افراد درست مثل
معتادان به مواد مخدر، بعد از مدتی و در صورت عدم دسترسی به کامپیوتر و
اینترنت دچار بیقراری، تحریک پذیری، عصبانیت و احساس نیاز می شوند. البته
شدت این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. درمان اعتیاد به اینترنت از
آنجایی حائز اهمیت است که وابستگی به کامپیوتر و بی تفاوتی نسبت به دیگران
باعث عدم مسئولیت پذیری نسبت به خانواده، ازدواج، شغل و سایر مسائل می شود
و به همین دلیل مشکلات کوچک و بزرگی برای خودشان به وجود می آورند که در
صورت ادامه این روند، پیش بینی ها آینده ای نگران کننده را نشان می دهد.
ویژگی های اعتیاد اینترنتی
مرور بر ادبیات نظری و تجربی پیرامون اعتیاد اینترنتی, نشانگر آن است که اعتیاد اینترنتی پدیده‌ای است که از سه ویژگی برخوردار است:
1. اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است که برخی ویژگیهای آن
مشابه شرایط آسیب‌شناسانه است. در واقع، زمانی می‌توان گفت که فرد دچار
اعتیاد به اینترنت شده است که دارای علائم خستگی زودرس، تنهایی، افسردگی و
غیره باشند. افرادی همچون اورزاک و یونگ به چنین تعریفی از اعتیاد اینترنتی
اعتقاد دارند. روشهای درمان این نوع اعتیاد نیز، رفتار درمانی شناختی و
تقویت درمانی انگیزش است.
2. اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی است. از این دیدگاه زمینه
تحقیقی جدیدی تحت عنوان «روان درمانی اینترنتی» ظهور کرده است. این
دیدگاه, معتادان اینترنت را به‌عنوان بیمار می‌بیند. روش درمان این نوع
اعتیاد نیز، تشکیل گروههای خبری و گروههای بحث است. در این شکل از درمان،
اعضای اختلالات روانی مرتبط به هم، نقش یک گروه حمایتی را بازی کرده و با
ارائه پیشنهادات آنلاین و روشهای برخورد با آن، از شدت اعتیاد اینترنتی
می‌کاهند. افرادی چون استن، هانگ و آلسی به چنین دیدگاهی اعتقاد دارند.
3. اعتیاد اینترنتی نوعی مشکل رفتاری است. دلیل این مسئله نیز، وجود یک
رابطه قوی بین اعتیاد اینترنتی و وابستگی شیمیایی است. مطالعات نشان
داده‌اند که افرادی که مشکلات وابستگی شیمیایی دارند، در هفته وقت بیشتری
را صرف اینترنت می‌کنند، تا کاربران «وابسته غیرشیمیایی».
عباس محمدی اصل، دکترای جامعه شناسی و استاد دانشگاه می گوید : مشکل
اعتیاد اینترنتی از عوارض زندگی در دنیای متمدن است ولی با این حال این
مشکل در جوامع غربی کمتر از جوامع شرقی به چشم می خورد و علت این امر این
است که در جوامع غربی ارائه اینترنت به درون جامعه به همراه یک برنامه مدون
و پایدار و طبق برنامه ریزی های قبلی صورت گرفته است در حالی که ورود
اینترنت به سایر کشورها طبق برنامه و کنترل شده نبوده است و به همین دلیل
است که دچار مشکلاتی شده اند.
به اعتقاد وی بعد از ورود اینترنت به ایران نگاه جامعی در خصوص اینترنت در
کشور ما وجود ندارد و بعضی اشخاص همواره سعی در زیر سؤال بردن اینترنت می
کنند وی علت موفقیت بیشتر دنیای غرب را در خصوص نحوه استفاده از اینترنت
وجود «برنامه ریزی منظم اجتماعی» می داند و این موضوع را یادآوری می کند که
آنها می خواهند با این کار از الگوهای قدیمی آموزش خلاص شده و جامعه، محیط
های علمی و فرهنگی را به سمت خلاقیت های جدید و دنیای مدرن هدایت کنند
علت اصلی اعتیاد اینترنتی در ایران
یکی از علت های مهم روند رو به رشد مشکل اعتیاد اینترنتی در ایران این است
که مدیریت کلان اجتماعی برنامه ریزی مناسبی برای رفع مشکلات جوانان نظیر
رفع بیکاری، شرایط مناسب ادامه تحصیل و مشکلات معیشتی جوانان ننموده،
برنامه ریزان اجتماعی برنامه مناسبی ارائه نکرده اند هم چنین در زمینه نحوه
استفاده از اینترنت کار فرهنگی صورت نگرفته که در صورت ادامه این روند
باید شاهد عوارض آسیب جدیدی باشیم که جامعه ما را تهدید می کند. جوان وارد
یک فضای مجازی می شود و در این فضا می خواهد شروع به مکالمه و تبادل افکار
کند. در این صورت نکته ای که وجود دارد این است که این شخص از واقعیت دور
می شود و فراموش می کند که ارتباطات مجازی و واقعی چقدر تفاوت دارند و دچار
رفتار دوگانه می شود و دچار تخیلات می شود
سلیمی، روانشناس می گوید : یکی از بزرگترین علت های روانی هر نوع اعتیادی
فرار از مشکلات روزانه می باشد. اما موضوعی که در اینجا بایستی به آن توجه
شود مشخص کردن مسئله سن، جنسیت و کاربری است که قصد استفاده از اینترنت را
دارد. کاربر اینترنتی محدوده سنی و جنسیت مشخصی ندارد.
این به این مفهوم است که منحصرا تمام استفاده کنندگان از اینترنت مرد یا زن
نمی باشند و افراد متفاوتی از این دو جنسیت با سنین مختلف اقدام به
استفاده از این تکنولوژی می کنند. برای مثال یک دانش آموز دبستانی یا
دبیرستانی، یک ورزشکار، یک مادر خانه دار، یک استاد دانشگاه هر کدام می
توانند از کاربران اینترنت باشند و هر کدام با توجه به نیازهایی متفاوتی که
دارند از آن استفاده کنند اما موضوعی که در حالت کلی عمومیت دارد این است
که این افراد هر کدام برای خود مشکلاتی دارند که باعث آزار و اذیت آنها از
درون می شود، مشکلاتی که گاه نمی توانند آنها را به راحتی با والدین،
دوستان یا نزدیکان خود در میان گذاشته و بنابراین سعی می کنند اقدام به
برقراری ارتباطات مجازی در محیط اینترنت نمایند.
ادامه این روند در دراز مدت همانطور که قبلا به آن اشاره شد باعث بوجود
آمدن نوعی آمادگی ذهنی و روحی برای ورود به اعتیاد ۳ مرحله ای و در نهایت
پناهندگی او به دنیای مجازی شود. اگر بخواهیم به این مسئله فقط از نگاه
فردی نگاه کنیم به این نتیجه می رسیم که تمام عوارض ناشی از این اعتیاد
متوجه خود شخص خواهد شد ولی مسئله مهمتر جدا از خطراتی که سلامت اخلاقی
معتاد به اینترنت را تهدید می کند این است که این شخص بعد از مدتی شروع به
تبلیغ استفاده از اینترنت در بین دوستان و هم سن وسالان خود می کند، که این
کار خود می تواند باعث گسترش اعتیاد به اینترنت گردد
دکتر محمدرضا حسینی، جامعه شناس می گوید : معتادان اینترنت ترجیح می دهند
با تشکیل گروه ها و برقرار کردن ارتباطات تنگاتنگ با یکدیگر به نوعی خلاهای
روحی خود را برطرف کنند. برای دسته ای از جوان ها که اسیر اینترنت شده اند
دنیای مجازی چت روم ها و بازی های اینترنتی به راحتی جایگزین افراد فامیل،
دوستان، تحصیل، اشتغال و خواب می شود، به طوری که بعضی از جوانان ایرانی
از ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح وقت خود را صرف اینترنت می کنند و به طور هفتگی ۴۰
تا ۵۰ ساعت با اینترنت هستند و از دنیای واقعی که در آن زندگی می کنند
فاصله می گیرند. نوجوانان معتاد به اینترنت صرفنظر از جنسیت، سن و مقطع
تحصیلی بدون هیچ منظور و هدفی تنها برای یافتن چیزهای جدید و مهیج در این
شبکه پرسه می زنند که معضلات اقتصادی، بیکاری و نبود امنیت شغلی آن را
تشدید می کند.
درمان اعتیاد اینترنتی
در مورد شیوه ترک اعتیاد اینترنتی نیز باید گفت مهمترین راه چاره کنترل
کمیت و کیفیت اتصال به اینترنت است . همچنین مقید کردن فرد به برنامه زمان
بندی شده برای اتصال به اینترنت و بیرون زدن از محیط مذکور از روش های ترک
اعتیاد اینترنتی ذکر شده است . اما جالب است بدانید که اعتیاد روز افزون
بسیاری از مردم کره جنوبی و به خصوص جوانان به اینترنت موجب شده دولت این
کشور اردوهای ویژه ای را برای درمان معتادان اینترنتی برپا کند. این اردو
که Jump Up Internet Rescue School نام دارد از امکانات ویژه ای برخوردار
است. جلسات مشاوره، کارگاه های درمانی و تمرینات سخت مشابه با اردوگاه های
نظامی بخشی از برنامه های این مدرسه است. مدیر این مدرسه معتقد است به علت
پیشرفت پرشتاب فناوری در کره، مردم این کشورهم پیش ازبسیاری از مردم دیگر
نقاط جهان با پیامدهای منفی فناوری مواجه شده اند.
نویسنده : دکتر احمد توکلی
منبع: http://www.reporter.ir/archives/87/01/005489.php